Τι είναι ο γεωγραφικός αποκλεισμός/περιορισμός;

Η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου και η αύξηση των μετακινήσεων εντός της Ε.Ε. είχαν ως αποτέλεσμα να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες και να ενισχυθεί η διαφάνεια στην αγορά. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια και οι επιχειρήσεις επιβάλλουν μονομερείς και αδικαιολόγητους περιορισμούς ή εφαρμόζουν διαφορετικούς όρους σε δυνητικούς πελάτες με βάση την υπηκοότητα ή τον τόπο κατοικίας τους. Μολονότι μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η διαφορετική μεταχείριση οφείλεται σε αντικειμενικές και επαληθεύσιμες διαφορές στην κατάσταση των πελατών, ο αδικαιολόγητος γεωγραφικός αποκλεισμός και άλλες μορφές διακρίσεων με βάση την υπηκοότητα ή τον τόπο κατοικίας αντιβαίνουν σαφώς στις αρχές της Συνθήκης Ε.Ε.. Τα μέτρα αυτά, που συνιστούν τον λεγόμενο γεωγραφικό αποκλεισμό (geo blocking), περιορίζουν άμεσα ή έμμεσα την πρόσβαση των καταναλωτών σε διασυνοριακές προσφορές, με αποτέλεσμα υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές ορισμένων κρατών μελών και πρόσβαση σε περιορισμένο εύρος προϊόντων, υπηρεσιών και ψηφιακού περιεχομένου, άρα λιγότερες ευκαιρίες για ορισμένους Ευρωπαίους καταναλωτές στο εσωτερικό της ενιαίας αγοράς.

Πότε αντιμετωπίζουμε γεωγραφικό αποκλεισμό ως καταναλωτές και τι συνέπειες έχει τις τιμές;

Όπως επισημαίνει η Αν. Συνήγορος Καταναλωτή και Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Καταναλωτή Ελλάδας κ. Αθηνά Κοντογιάννη «Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο καταναλωτές, ιδίως από τα μικρότερα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν αδικαιολόγητα προβλήματα κατά την παραγγελία αγαθών, υπηρεσιών ή ψηφιακού περιεχομένου (μουσικής, ταινιών, ψηφιακών παιχνιδιών, λογισμικού κλπ.) από άλλα κράτη μέλη της E.Ε.. Οι συνηθέστερες περιπτώσεις γεωγραφικού αποκλεισμού ή περιορισμού που αναφέρονται από τους Ευρωπαίους καταναλωτές είναι κυρίως οι εξής:

• Άρνηση αποστολής ή παράδοσης αγαθών και υπηρεσιών σε ορισμένα κράτη μέλη. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές, η άρνηση αυτή εκδηλώνεται κατά το στάδιο της ολοκλήρωσης της παραγγελίας, όταν, δηλαδή, ο καταναλωτής έχει ήδη συμπληρώσει αρκετά πεδία, αφιερώνοντας και το σχετικό χρόνο.

• Άρνηση πρόσβασης σε ιστότοπο εταιρείας άλλου κράτους μέλους, με κριτήριο τη διεύθυνση IP (ή άλλα τεχνικά μέσα που επιτρέπουν τον γεωγραφικό εντοπισμό) που προκύπτει από τη συσκευή ή το δίκτυο του χρήστη. Έτσι, ο καταναλωτής δεν μπορεί να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες και να προβεί σε σύγκριση τιμών και ποιότητας υπηρεσιών ή προϊόντων.

• Αυτόματη ανακατεύθυνση σε «εθνικούς» ιστότοπους, αντί των επιλεχθέντων διασυνοριακών, συνήθως με υψηλότερες τιμές προϊόντων και υπηρεσιών, χωρίς δυνατότητα ακύρωσης της σχετικής ενέργειας.

• Διαφοροποίηση της τιμής ή άλλων όρων ανάλογα με την υπηκοότητα, τη χώρα κατοικίας του πελάτη ή τη γεωγραφική θέση από την οποία έχει πρόσβαση στις υπηρεσίες.

• Μη αποδοχή πιστωτικών ή χρεωστικών καρτών που έχουν εκδοθεί από πιστωτικά ιδρύματα άλλων κρατών μελών της Ε.Ε..

• Υποχρέωση του καταναλωτή να αποκαλύψει την υπηκοότητα ή τον τόπο κατοικίας του πριν από την ολοκλήρωση της συναλλαγής. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να γίνεται σύνδεση της πρόσβασης σε ψηφιακά ή μη ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες, ή της αγοράς τους, με την ταχυδρομική διεύθυνση του καταναλωτή ή ακόμη, στις σχετικές φόρμες παραγγελίας, να υπάρχουν προεπιλεγμένοι ταχυδρομικοί κώδικες ή κωδικοί για τηλεφωνικούς αριθμούς που αποκλείουν καταναλωτές από συγκεκριμένα κράτη μέλη.
• Συμφωνίες διανομής προϊόντων και υπηρεσιών που αναγκάζουν τον έμπορο να μην πωλεί διασυνοριακά ή σε κάποια κράτη-μέλη της Ε.Ε., εγείροντας ζητήματα παραβίασης του θεσμικού πλαισίου για τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τήρησης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας.

Όλα αυτά τα εμπόδια περιορίζουν ή και ακόμη ακυρώνουν τον ανοικτό χαρακτήρα της ενιαίας αγοράς, την πρόσβαση όλων των Ευρωπαίων καταναλωτών στις ίδιες ευκαιρίες ποιότητας και τιμής μέσω ηλεκτρονικών αγορών και, τελικά, ”αποτελούν παράγοντα ανάσχεσης της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας”.

Τα αποτελέσματα της έρευνας

Στο πλαίσιο αυτό το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή Ελλάδας, συμμετέχοντας στη σχετική πρωτοβουλία του Δικτύου των Ευρωπαϊκών Κέντρων Καταναλωτή, διενήργησε έρευνα, από 26 Φεβρουαρίου 2016 έως 18 Μαρτίου 2016 για τον γεωγραφικό αποκλεισμό στην Ελλάδα. Από την έρευνα αυτή, με τη συμμετοχή Ελλήνων καταναλωτών, προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία:

• Μόνο το 10% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσαν ότι δεν αντιμετώπισαν πρόβλημα σχετικό με γεωγραφικούς περιορισμούς ή αποκλεισμούς.
• Σε ποσοστό 50% οι συμμετέχοντες Έλληνες καταναλωτές δεν μπόρεσαν να συναλλαγούν με ηλεκτρονικό κατάστημα, διότι δεν έγινε αποδεκτή η πιστωτική τους κάρτα.

• Σε ποσοστό 30% τους επισημάνθηκε έλλειψη δυνατότητας παράδοσης των επιλεγέντων προϊόντων και υπηρεσιών στην Ελλάδα.

• 44% των συμμετεχόντων, δηλαδή σχεδόν 1 στους 2, απάντησε ότι η τιμή του προϊόντος ή της υπηρεσίας αυξήθηκε κατά τη διαδικασία παραγγελίας, εξαιτίας της εθνικότητας ή του τόπου κατοικίας.

• Μόνο το 36,36% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσαν ότι γνωρίζουν που να υποβάλουν καταγγελία σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν ανάλογο πρόβλημα.

Σύμφωνα με τομεακή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ηλεκτρονικό εμπόριο, που δημοσιοποιήθηκε στις 21.3.2016, οι έμποροι λιανικής σε ποσοστό 38% και ψηφιακού περιεχομένου σε ποσοστό 68% εφαρμόζουν γεωγραφικό αποκλεισμό σε καταναλωτές που βρίσκονται σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε..

Τα στοιχεία αυτά προωθήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο καταναλωτή Ελλάδας προς το Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Κέντρων Καταναλωτή, προκειμένου να ληφθούν υπόψη στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ψηφιακή Ενιαία Αγορά. Στο πλαίσιο αυτό προωθείται η ανάληψη νομοθετικών πρωτοβουλιών, το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, και ιδίως την αναθεώρηση της Οδηγίας 2006/123/ΕΚ «σχετικά με τις υπηρεσίες στην εσωτερική αγορά» αλλά και της Οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο, προκειμένου να  εξαλειφθεί ο αδικαιολόγητος γεωγραφικός αποκλεισμός εντός της ενιαίας αγοράς, προς όφελος όλων των καταναλωτών.